Sprzęt i procedury testowe

W przypadku każdej recenzji znajdującej się na blogu stosuję odpowiedni sprzęt pełniący rolę platform testowych i punktów odniesienia, a także metodologię dostosowaną na potrzeby specyfiki przedmiotu tejże recenzji. Od momentu powstania bloga, a więc okolic listopada 2008 roku, wszystko to było pieczołowicie dobierane i weryfikowane w praktyce, a później już potwierdzane przez samych użytkowników. Choć w każdej recenzji paleta użytego sprzętu zmienia się, pochodzi on z jednej i tej samej puli wyposażenia, a także obejmuje te same czynności co do zasady, które chciałbym na tej stronie przybliżyć osobom tego tematu ciekawym i nie rozpisywać się o nim co recenzję, niepotrzebnie ją tylko wydłużając.

Moje osobiste pojęcie referencji

Każda z posiadanych i używanych przeze mnie par ma swoje mocne i słabe strony, określone parametry napędowe oraz zdolność do pokazania różnych cech badanego sprzętu. Wszystko to jednak operuje na określonej interpretacji i preferencjach moich, jako ich użytkownika, składając się sumarycznie na ogólny obraz brzmienia referencyjnego, które na różnych etapach rozwoju bloga i posiadanego sprzętu konsekwentnie ewoluowało. Choć staram się, aby słuchawki były zawsze testowane w oderwaniu od mojego gustu, wiedza nt. moich preferencji oraz postrzegania sprzętu z punktu widzenia umownej referencji może być pomocna, by trafnie odczytywać i interpretować treść pisanych przeze mnie recenzji.

Przede wszystkim bardzo trudno (i drogo) jest zebrać absolutnie wszystkie cechy w ramach jednej konkretnej pary słuchawek, dlatego też wykorzystuję przynajmniej kilka różnych par, mających różne, czasami przeciwne sobie właściwości. Nie jest to również związane z określonym gatunkiem muzycznym, a ogółem zdolności akustycznych i reprodukcji sygnału dźwiękowego przez słuchawki. Niemniej można spróbować podzielić je na poszczególne elementy.

Ogólna tonalność – co do zasady, preferuję dźwięk zbalansowany i wyważony pod wieloma aspektami względem samego siebie, neutralny lub naturalny, komponujący się ze sprzętem źródłowym na zasadzie przeciwieństw, z których wynika wzajemne wzmacnianie się słabszych stron i redukowanie negatywnych naddatków. Nie lubię słuchawek zamulonych i zbyt ciepłych/ciemnych, nie lubię też bardzo jasnych i chudych lub na mocnym planie V. Bardziej cenię sobie realizm i uniwersalność niż wybuchowość i karykaturalność.

Bas – za wzorcowy uznaję bas równy, mający bardzo niskie zejście i proporcje między swoimi podzakresami, w ilości na tyle dużej, aby zawsze dać sobie radę i pokazać moc, ale nie na tyle, aby powodować z tego powodu dyskomfort i zalewanie innych fragmentów pasma. Do tego dokładny i czysty, jeśli to możliwe. Nie lubię basu zbyt słabego, ale najbardziej przesadzonego w ilości lub nadmiernie utwardzonego. Przykładowe słuchawki spełniające te wymagania to np. Audeze LCD-XC lub LCD-2, a także iSine 20 (przy właściwej aplikacji), które na wykresach pomiarowych uzyskują niesamowicie równy przebieg tonalny w tym rejonie.

Średnica – tutaj preferuję najczęściej bliższą średnicę z dobrym skupieniem, potrafiącą wyeksponować w intymny sposób wokale, ale bez konsekwencji w redukcji głębi i stopniowania planów na środku sceny. Nie neguję przy tym średnicy trochę bardziej wycofanej, ale przestrzennej i mimo to wciąż dokładnej. Przykładem pierwszej są AKG K1000 oraz STAX SR-202, natomiast drugiej: Audeze LCD-MX4. Nie lubię za to średnicy mocno wycofanej lub nadmiernie kleistej i przez to mało przejrzystej.

Góra – sopran z reguły stoi u mnie w preferencji za neutralnym bądź umiarkowanie jasnym nacechowaniem. Bardziej toleruję sopran podkreślony poniżej progu 6 kHz niż powyżej. Jeśli słuchawki mają przesadzoną ilościowo górę, bardzo szybko pojawia się u mnie uczucie zmęczenia, a nawet migrena. Nie mam jednak żadnych problemów z bardziej kameralnie grającymi słuchawkami, doceniając więc zarówno umiejętność podejścia analitycznego i klarownego, jak i muzykalnego w zdroworozsądkowym wydaniu, dlatego mogę korzystać bez przeszkód zarówno z dosyć analitycznych i jasnych K240 DF, jak i muzykalnych w studyjnym tego słowa znaczeniu K270 Studio lub Audeze LCD-4, które należą do cieplejszych modeli.

Scena – w tym aspekcie moje preferencje ukształtował zestaw elektrostatyczny STAXa, który służył mi wiernie przez okres 4 lat, zanim zacząłem ponownie żonglować sprzętem. Staram się zawsze docenić ją pod względem sumarycznym: dokładności, wielkości i holografii (trójwymiarowości). Nie mam problemu ze słuchawkami mającymi małą scenę i wysoką trójwymiarowość (Audeze, STAX), ale też czuję się w miarę komfortowo przy scenie otwartej (K1000) oraz wielkiej i dokładnej (HD800), nawet jeśli zaczyna uciekać gdzieś punkt skupienia na środku. Ideałem jest jednak połączenie i wyważenie wszystkich tych trzech aspektów między sobą.

Osobiste punkty referencyjne – choć jak pisałem bardzo trudno jest pogodzić wszystkie aspekty ze sobą w formę idealną zawsze i wszędzie, ogromna większość słuchawek znajdująca się w moim posiadaniu traktowana jest przeze mnie jako bardzo wygodne punkty wzorcowe.

Dla słuchawek budżetowych najczęściej punktem odniesienia są ciężko zmodyfikowane AKG M220 Black. Dla modeli ze średniego szczebla wyznacznikiem jakościowym są AKG K270 Studio, zwłaszcza w zakresie słuchawek zamkniętych. W przypadku droższych modeli bardzo często równam do LCD-2F, zmodernizowanych do najnowszej wersji (wymienione pałąk, pady i kabel), oraz dostrojonych programowo LCD-XC. W klasie najwyższej, za słuchawki mające subiektywnie najwięcej cech z wymienionych uważam na dzień dzisiejszy (maj 2019) m.in. AKG K1000 z odpowiedniego toru i po drobnych modyfikacjach akustycznych. Za swój osobisty TOP uważam natomiast Audeze LCD-4.

W przypadku słuchawek dokanałowych, za wzór neutralności uważam Etymotic Research HF2. W klasie średniej punktem odniesienia są Aune E1, natomiast dla klas wyższych absolutnym punktem odniesienia są Audeze iSine 20 z kablem Cypher BT i tipsami Groovy.

Inne preferencje konstrukcyjne

Pozostałe aspekty, które mieszczą się w granicach moich preferencji jako użytkownika, ale nie dotyczą bezpośrednio strojenia danych słuchawek:

Głośność – preferuję stosunkowo ciche słuchanie. Głośność urządzeń ustawiam niżej niż większość użytkowników, zwłaszcza że w słuchawkach spędzam praktycznie całe dnie.

Typ – preferuję słuchawki magnetostatyczne i elektrostatyczne ponad rozwiązaniami dynamicznymi, choć z dużym sukcesem i przyjemnością korzystam również z tych ostatnich. Cenię poza tym nowatorskie rozwiązania w tym zakresie, jak np. modele kwadrofoniczne.

Format – w ogromnej większości użytkuję modele pełnowymiarowe, wokółuszne. Cenię sobie wygodę, ale też własne zdrowie.

Konstrukcja – posiadam przeważnie słuchawki otwarte, ale nie mam nic przeciwko dobrze zaprojektowanym modelom zamkniętym, które również potrafią być nieocenione w wielu sytuacjach. Zwłaszcza tych, które oferują dobrą izolację i nie czynią jej kosztem wygody.

Wygoda – jestem w tym zakresie bardzo wybredny, jako że w słuchawkach jak pisałem spędzał praktycznie cały dzień. Aczkolwiek bardziej na nacisk na uszy i głowę, niż wagę jako taką.

Co równie ważne, jeśli słuchawki nie spełniają tych wymagań, które podkreślam są tylko i wyłącznie osobistymi preferencjami, nic złego się nie stanie. Nie zawsze słuchawki nauszne muszą oznaczać niewygodę, a przetworniki dynamiczne skazywać sprzęt na gorszą ocenę. Często jest zupełnie odwrotnie. Wszystko więc zależy nie od tego, co ja, jako oceniający preferuję, a tego jak faktycznie prezentuje się dany sprzęt i czy jest w stanie się samodzielnie w recenzji obronić.

Sprzęt testowy

Jako osoba zajmująca się testami bardzo różnych słuchawek i urządzeń audio, posiadam różnorodne modele pełniące rolę punktów kontrolnych i sprzętu porównawczego. Każda z tych par ma swoje określone zastosowania i właściwości, które pozwalają na skutecznie określenie przeznaczenia oraz cech testowanego urządzenia. W przypadku klasy wyższej, są to:

AKG K1000 (LP, zoptymalizowane akustycznie)

Słuchawki te posiadam w wersji Late Production nieprzerwanie od końca 2015 roku. Swego czasu zastępowały one u mnie system STAX SRS-3030 i do dziś traktuję je jako ich swego rodzaju substytut. K1000 to od dawna nieprodukowane słuchawki panoramiczne, oparte, będące byłym modelem flagowym AKG. Wymagają bardzo mocnego wzmacniacza o odpowiedniej tonalności i klasie dźwięku, aby mogły jakkolwiek rozwinąć skrzydła, czyniąc je trochę problematycznymi w użyciu. Oferują jednak ogromne możliwości akustyczne, jako że projektowane były jako słuchawki symulujące monitory bliskiego pola. Taką też rolę pełnią w praktyce w moich recenzjach.

Egzemplarz posiadany przeze mnie posiada zmodyfikowane komory akustyczne, kreujące mocniejszy bas (będący fabrycznie słabą stroną tych słuchawek).

Audeze LCD-XC Creator Edition (2018)

Słuchawki przez niektóre osoby niedoceniane. Sam do LCD-XC podchodziłem łącznie 4-krotnie, ale ostatecznie zrobiły na mnie tak duże wrażenie, że aby je nabyć nie zawahałem się sprzedać większość kolekcji słuchawek, jakie ówcześnie posiadałem. W efekcie zyskałem słuchawki zamknięte o przeznaczeniu studyjnym-monitorowym, które w prostej linii zastąpiły u mnie equalizowane AKG K270 Playback. LCD-XC są najjaśniejszymi słuchawkami z oferty tego producenta, mającymi przymiotniki może nie audiofilskie, ale bardzo dobre pod kątem produkcji i analizy materiału muzycznego. Dodatkowo ich zamkniętość czyni je bardziej praktycznymi niż inne modele otwarte, jakie posiadam.

Znajdujący się w moim posiadaniu egzemplarz to model z serii Music Creator Edition z dokupionym kufrem przenośnym. Jest to w pełni fabryczny model, nie posiadający żadnych twardych modyfikacji. W recenzjach wykorzystywany jest przeze mnie albo w połączeniu z aplikacją Audeze Reveal (specjalnie na ten cel posiadają wydzieloną dla siebie odnogę cyfrową w ramach mojego toru audio), albo ze specjalnymi wkładkami akustycznymi od strony padów reagujących akustycznie, dzięki czemu delikatnie mogę korygować ich barwę w stronę większego wyważenia tonalnego i tym samym pełnienia funkcji bardziej referencyjnej.

Sennheiser HD800

Egzemplarz o numerze seryjnym ok. 48000, zakupiony przeze mnie drugi raz w 2017 roku. Słuchawki wyśmienite w gatunkach elektronicznych, o wzorowym sparowaniu przetworników, legendarnym wręcz odpryskującym lakierze, a także legendarnej scenie i wygodzie. Wiele osób zarzuca im sztuczność i nadmierne rozdmuchanie sceniczne, jak również ogromną wybredność na tor audio, ale tak samo wiele osób chwali je za ergonomię i synergię z cieplejszymi wzmacniaczami lampowymi.

Obecność tego flagowego niegdyś modelu Sennheisera na moim blogu wynika z faktu, że HD800, jak niewiele słuchawek, są w stanie oddać wyraźnie właściwości toru, pod który są podłączane. Pełnią więc zaszczytną rolę benchmarku w zakresie testowania i porównywania ze sobą wzmacniaczy i DACów. W codziennym użytkowaniu rzadko jednak biorą udział. Poza wymienionym kablem nie posiadają żadnych innych modyfikacji.

Modelami uzupełniającymi podczas testów sprzętu bardziej budżetowego są natomiast:

W przypadku modeli przenośnych posługuję się różnymi modelami dokanałowymi i kompaktowymi:

AKG K172 HD
Audeze iSine 20 (+ Groovy Kit oraz Cipher BT)
Audictus Achiever
Audictus Adrenaline 2.0
Aune E1 (+ tipsy od NE770X)
Etymotic Research HF2 (Bi-Flange)
NuForce BE Sport3

Ze względu na precyzyjne notatki, pomiary, ale też całkiem dobrą pamięć, mam możliwość powołania się od czasu do czasu na testy wcześniej wykonywane i tym samym ocenić, które urządzenie bardziej mi się subiektywnie podobało i dlaczego, a także jakie ma nad sobą mocne i słabe strony. Punktami odniesienia mogą być również inne słuchawki, które w danej chwili znalazły się na warsztacie na testach i np. oczekują dopiero na swoją recenzję, ale zostały wstępnie przesłuchane, pomierzone i zweryfikowane.

W zakresie testów głośników wszystkie porównania mają miejsce względem kolumn podłogowych KEF Q80.

W roli sprzętu źródłowego stosuję szereg urządzeń w topologii single-ended oraz zbalansowanej, od kart dźwiękowych w różnych konfiguracjach wzmacniaczy operacyjnych po pełnowymiarowe integry i wzmacniacze stacjonarne:

Odtwarzaczem przenośnym na którym wykonywane są testy jest na ogół leciwy iRiver iFP-895, którego jakość dźwięku jest sumarycznie trochę gorsza od Shanlinga M1, a także telefon Xiaomi Redmi Note 4 (MTK). W roli samodzielnego nadajnika Bluetooth użytkowany jest adapter Asus BT400.

Przygotowanie do odsłuchów

Testy następują każdorazowo po wstępnym etapie dojścia sprzętu do siebie, który z reguły trwa średnio ok. 48 godzin. Dopiero po tym czasie odsłuchy uważam za wiążące. Porównuję później te wrażenia z tymi, jakie udało się zaobserwować na samym początku testów. Tyczy się to głównie sprzętu nowego, zafoliowanego. Wszystko po to, aby zachować maksymalną profilaktykę i zminimalizować ryzyko błędów. Jeśli coś w tym czasie wykryję, notuję to i opisuję potem w recenzji.

Z zasady też staram się nie uzyskiwać informacji nt. testowanego sprzętu przed rozpoczęciem jego ewaluacji, aby mieć możliwie jak najbardziej niezachwiany osąd i móc dać tym samym szansę urządzeniu na pełne zaprezentowanie swoich możliwości. Może to trochę przezorność, ale uprzedzenia i autosugestia potrafią naprawdę silnie wpłynąć na wrażenia estetyczno-dźwiękowe. Testy są ponadto kontynuowane przez dłuższy czas, o różnych porach dnia i z perspektywy różnego sprzętu, ustawień, ułożenia, impedancji wyjściowej i w oparciu o odpowiednie dla danej klasy punkty odniesienia.

Sposób oceniania

UWAGA! Od kwietnia 2019 zmienił się sposób oceniania sprzętu w formę oceny łączonej.

Do każdego urządzenia staram się podchodzić z perspektywy jego docelowego użytkownika lub grupy, do której jest najbardziej przez swoje walory przeznaczony, oceniając go w zakresie czterech głównych obszarów:

jakości wykonania i wyposażenia, a więc solidność budowy, estymowana trwałość na osi czasu, wzmocnienie konstrukcji w newralgicznych punktach,
jakości dźwięku, przede wszystkim w odniesieniu do ceny oraz prezentowanej klasy,
wygody, ergonomii, walorów użytkowych i możliwości jakie płyną z jego posiadania, w tym podatność na equalizację i proste modyfikacje po stronie użytkownika,
opłacalności, czyli stosunku wszystkich tych czynników do ceny i w kontekście najbliższej znanej mi konkurencji.

Ocena końcowa wyrażona w recenzjach składa się z wyżej wymienionych składowych w proporcjach odpowiednio: 20%, 30%, 30%, 20%. Ocena jest wyrażona całkowicie subiektywnie i bazująca na mojej wiedzy w danym momencie na temat sprzętu konkurencyjnego, alternatyw oraz ogólnie przyjęcia perspektywy docelowego odbiorcy, często wprost w sprzeczności z moim własnym gustem i preferencjami.

Należy pamiętać, że oceny te są przyznawane w momencie posiadania sprzętu na testach w odpowiednim punkcie czasu, wskazywanym datą z reguły datą publikacji. Recenzja nie obejmuje zmian, jakie producent wprowadza po swojej stronie do produktu (często bez wiedzy samych użytkowników oraz mojej) w zakresie brzmienia, ceny, pakowania czy wyposażenia, zaś blog nie ma za zadanie śledzić ich wprowadzania już po wykonanych odsłuchach. Jeśli dochodzi do mnie sporo sygnałów, że sprzęt np. gra inaczej (lepiej/gorzej) od egzemplarza recenzowanego, najwyżej może pojawić się wtedy odpowiednia adnotacja z datą.

W recenzji wykorzystywany jest szereg muzycznych formatów cyfrowych, głównie FLAC i WAV w wersjach 16 oraz 24 bit z bardzo różnych gatunków, najczęściej elektronicznych, eksperymentalnych, ambientowych i elektroakustycznych, ale z uwzględnieniem również jazzu, klasyki, bluesa, elektropopu, synthu, dynamicznej muzyki filmowej oraz utworów muzycznych obfitych w bas.

Sumarycznie sprowadza się to do bardzo żmudnego, ale dokładnego oceniania sprzętu audio trafiającego na testy. Dzięki temu mam jednak pewność, że ocena, mimo że subiektywna, opiera się o należycie zachowanych ku jej wydaniu fundamentach.

Pomiary i testy syntetyczne

Prócz testów na muzyce, wykonywane są testy na materiale syntetycznym i w symulowanych warunkach synergicznych, a więc próby odsłuchowe po equalizacji z użyciem analogowego lub cyfrowego segmentu korekcyjnego. Przeprowadzane są próby nagrywanego głosu (jeśli sprzęt umożliwia taką funkcję) oraz pomiary na mikrofonach pomiarowych z użyciem ponownie próbek syntetycznych, mający za zadanie ustalić mocne i słabe strony radzenia sobie z sygnałami z zakresu słyszalnego spektrum akustycznego. Pomiary są wykonywane dla modeli pełnowymiarowych oraz dokanałowych, praktycznie bez względu na ich typ.

Pomiary pasma przenoszenia wprowadzają do subiektywnych recenzji element nieco bardziej obiektywny, jeśli tylko wykonany zgodnie z zachowaniem określonej metodologii i zasad poprawności. Pełnią w recenzji rolę jedynie wspierającą i uzupełniającą moją subiektywną ocenę, pomagając zdiagnozować niektóre problemy akustyczne oraz sprawdzić, czy w zakresie odsłuchów coś mi nie umknęło lub to, co udało mi się usłyszeć, faktycznie znajduje swoje odzwierciedlenie na wykresie i nie wynika np. z nieprawidłowego ułożenia słuchawek na uszach czy kondycji słuchu. Ma to swoje uzasadnienie chociażby w tym, że fantom pomiarowy np. nigdy nie jest zmęczony i nie poci się, a przez to ostatnie nie wywarza naturalnej warstwy uszczelniającej zwłaszcza dla słuchawek zamkniętych z nausznikami skóropodobnymi. Aby nie kolidować z odsłuchem własnym, pomiary wykonywane są dopiero po jego zakończeniu i spisaniu wrażeń/uwag.

Słuchawki pełnowymiarowe

Pomiary pasma przenoszenia realizowane są na zoptymalizowanym w tym celu systemie wyposażonym w parowane mikrofony pomiarowe wraz z zaaplikowanymi kalibracjami zarówno dla samych kapsuł, jak i źródła dźwięku. Odczyty pomiarowe wykonywane są w zakresie 2 Hz – 23 kHz i prezentowane później w formie słyszalnego przez człowieka zakresu częstotliwości między 20 Hz a 20 kHz (jest to fizyczna granica poza którą nasz słuch nie funkcjonuje). Wykres jest na ogół uśrednionym wynikiem pozyskiwanym z 5 serii odczytów dla obu kanałów w 5 różnych pozycjach, przy natężeniu dźwięku odpowiadającemu naturalnemu, ale bardzo głośnemu odsłuchowi.

Słuchawki dokanałowe

Pomiary tego typu są realizowane w oparciu o skalibrowany mikrofon pomiarowy wyposażony w adapter symulujący ludzki kanał słuchowy. Odczyty pomiarowe wykonywane są ponownie w zakresie 2 Hz – 23 kHz i prezentowane później w formie słyszalnego przez człowieka zakresu częstotliwości między 20 Hz a 20 kHz. Wykres jest na ogół uśrednionym wynikiem pozyskiwanym z 5 serii odczytów dla jednego kanału i dla jednego rozmiaru tipsów w 5 różnych aplikacjach. Natężenie dźwięku podczas testów odpowiada nominalnemu poziomowi kontrolnemu odpowiadającemu obowiązującym standardom pomiarowym.

Głośniki i kolumny

Na tą chwilę nie są wykonywane pomiary pasma przenoszenia dla tego typu urządzeń. Jeśli w tekście znajdują się takowe, mają charakter wyłącznie poglądowych pomiarów eksperymentalnych.

Należy pamiętać, że pomiary odbywają się na „symulatorze”, który mimo wszystko uśrednia pewne cechy anatomiczne jak głębokość kanałów słuchowych i profil ucha słuchacza, toteż nie jest w stanie odzwierciedlić zwłaszcza tych skrajnych i rzadkich scenariuszy anatomicznych.